Πόρισμα για την Ατμοσφαιρική Ρύπανση στη Θεσσαλονίκη

ΚΑΥΣΗ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη και σε όλα τα αστικά κέντρα της Ελλάδας αυξάνεται σημαντικά κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου εξαιτίας της  εκτεταμένης πλέον καύσης ξύλου και πέλλετ για οικιακή θέρμανση, η οποία προκλήθηκε από την αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης το 2010.

Με βάση τις μετρήσεις των σταθμών του Δήμου Θεσσαλονίκης, τα χειμερινά επίπεδα των μικροσωματιδίων ΡΜ_2.5 κατά την τριετία της οικονομικής  κρίσης (2010-2012) αυξήθηκαν σημαντικά σε σύγκριση με την προηγούμενη (2007-2009), 20% στο κέντρο και 30% εκτός κέντρου, με τη μεγαλύτερη αύξηση να παρατηρείται τις Κυριακές. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην καύση ξύλου σε τζάκια και ξυλόσομπες, αφού οι εκπομπές από την κυκλοφορία (την κύρια μέχρι πρότινος  πηγή εκπομπής σωματιδίων στην πόλη) μειώθηκαν κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης κατά 10-30% λόγω μείωσης της κυκλοφορίας.

Επίσης, από τη σύγκριση των συγκεντρώσεων των χημικών συστατικών των ΡΜ_2.5 κατά τις χειμερινές περιόδους του 2012 και 2013 προέκυψε ότι οι δείκτες καύσης πετρελαίου (νικέλιο και βανάδιο) ήταν μειωμένοι κατά 20-30% το 2013 σε σύγκριση με το 2012 λόγω μειωμένης χρήσης πετρελαίου θέρμανσης. Αντίθετα, οι δείκτες καύσης βιομάζας (λεβογλυκοζάνη, κάλιο) ήταν 2-5 φορές υψηλότεροι το 2013. Οι συγκεντρώσεις των σωματιδίων, καθώς και η οξειδωτική τους δραστικότητα παρουσίασαν υψηλότερες τιμές κατά τις βραδινές ώρες, όταν λειτουργούσαν τζάκια και ξυλόσομπες. Η καύση βιομάζας εκτιμάται ότι συνεισέφερε, κατά μέσο όρο, κατά 35% στις συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων σε όλη τη χειμερινή περίοδο της περυσινής χρονιάς με τη συνεισφορά να φθάνει το 70% τις ημέρες που σημειώθηκαν επεισόδια ρύπανσης.

Είναι γνωστό ότι η καύση ξύλου συνοδεύεται από σημαντικές εκπομπές μικροσωματιδίων καθώς και από ένα πλήθος από τοξικές, καρκινογόνες και ερεθιστικές ενώσεις, όπως βενζο[α]πυρένιο, βενζόλιο, αλδεΰδες, φαινόλες, κ.ά.  με συνέπεια σοβαρές επιδράσεις στην υγεία, ιδιαίτερα των ευαίσθητων ομάδων πληθυσμού όπως τα παδιά, οι ηλικιωμένοι, οι πάσχοντες από  αναπνευστικά και καρδιαγγειακά νοσήματα και οι οικονομικά αδύναμοι που κατά κανόνα εκτίθενται σε υψηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης.  Η αύξηση της νοσηρότητας και της πρόωρης θνησιμότητας του πληθυσμού, πέρα από το κοινωνικό κόστος, συνεπάγεται και σημαντικό οικονομικό κόστος λόγω της αύξησης των ιατροφαρμακευτικών δαπανών, των δαπανών περίθαλψης, των ημερών απουσίας από την εργασία και γενικότερα της υποβάθμισης της ποιότητας ζωής. Επιπλέον, οι υπερβάσεις των ορίων ποιότητας του αέρα για τα αιωρούμενα σωματίδια, που είναι είναι πολύ πιο συχνές και μεγάλες, αυξάνουν την πιθανότητα να βρεθεί η Ελλάδα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και να υποχρεωθεί στην πληρωμή τσουχτερών προστίμων.

Τα μέτρα που έχουν εξαγγελθεί από την πολιτεία για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι ανεπαρκή για τη δραστική μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Όπως αποδείχθηκε,  τα κριτήρια πρόσβασης στα επιδόματα θέρμανσης με πετρέλαιο είναι στενά και οι διαδικασίες έγκρισης από τις αρμόδιες υπηρεσίες χρονοβόρες. Η υψηλή τιμή του πετρελαίου αλλά και η συνεχιζόμενη φτωχοποίηση των Ελληνικών νοικοκυριών οδήγησαν ένα μεγάλο ποσοστό στην επιλογή φθηνότερων τρόπων θέρμανσης, όπως είναι η καύση βιομάζας, αλλά και στη μείωση της θέρμανσης εν γένει, περιορίζοντας την σε έναν ή δύο χώρους κάθε κατοικίας, όπως αυτό συνέβαινε πριν την εισαγωγή των συστημάτων κεντρικής θέρμανσης.

Η πρόσφατη ΚΥΑ (ΦΕΚ 3272/23.12.2013, «Βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση ατμοσφαιρικής ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια») καθορίζει επίπεδα συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων PM10 για την ενημέρωση του πληθυσμού, μέτρα ενημέρωσης του πληθυσμού και μέτρα μείωσης των εκπομπών σωματιδίων από εστίες καύσης, τη βιομηχανία – βιοτεχνία και την κυκλοφορία οχημάτων. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά έχουν ως στόχο την άμεση αντιμετώπιση των βραχυπρόθεσμων επιπτώσεων στην υγεία από την έκθεση του πληθυσμού σε επεισόδια ιδιαίτερα υψηλής ρύπανσης από σωματίδια, όχι τη μακροπρόθεσμη διαχείριση της ποιότητας του αέρα ώστε οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων στα μεγάλα αστικά κέντρα να παραμένουν κάτω από το όριο ποιότητας του αέρα (50 μg/m³). Συνεπώς, παρότι η πλήρης εφαρμογή της ΚΥΑ θα μπορούσε να μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης και τη διάρκεια οξέων επεισοδίων ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις μεγάλες πόλεις, δεν προστατεύεται η δημόσια υγεία από τη χρόνια έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια, κάτι που σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος αποτελεί σημαντικό παράγοντα νοσηρότητας και θνησιμότητας στην Ευρώπη.

Με μία ταυτόχρονη νομοθετική ρύθμιση (ΦΕΚ  327423.12.2013 «Τροποποίηση Υπουργικής Απόφασης σχετικά με την εφαρμογή Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου») επιδοτείται η χρήση ηλεκτρικού ρεύματος για θέρμανση, μίας ακριβής πηγής ενέργειας που μπορεί να μην προκαλεί ατμοσφαιρική ρύπανση στον τόπο που καταναλώνεται, αλλά προκαλεί σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση στον τόπο που παράγεται. Προφανώς, η επιδότηση αυτή στερείται προληπτικού χαρακτήρα, καθ’ ότι έρχεται κατόπιν εορτής, όταν δηλαδή θα έχει προκληθεί σοβαρότατο επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Επίσης, η εν λόγω ρύθμιση ενδέχεται να οδηγήσει σε πρόσθετη ρύπανση, τόσο από πολίτες που θα θελήσουν να εξασφαλίσουν την ενεργοποίηση του μέτρου εντείνοντας την καύση βιομάζας σε περιόδους δυσμενών μετεωρολογικών συνθηκών, όσο και από την αλόγιστη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας όσο αυτή θα είναι διαθέσιμη δωρεάν ή σε προνομιακή τιμή, και μάλιστα χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί κατά πόσο αυτό θα γίνει όντως σε συνδυασμό με τη διακοπή της χρήσης τζακιών, θερμαστρών στερεών καυσίμων και θερμαστρών βιομάζας.

Με βάση τα παραπάνω, θεωρούμε ότι η καύση βιομάζας για οικιακή θέρμανση, η οποία προκαλεί  σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση και κίνδυνο για την υγεία του συνόλου του πληθυσμού, θα πρέπει να ελεγχθεί. Για το σκοπό αυτό, πέρα από τα όποια έκτακτα μέτρα, είναι αναγκαία η εφαρμογή συνδυαστικών μέτρων με στόχο την ορθολογική χρήση της ενέργειας και την προστασία της δημόσιας υγείας, όπως:

• επιδότηση της χρήσης άλλων μη-ρυπογόνων τρόπων θέρμανσης (φυσικό αέριο, ηλιοθερμικά συστήματα)
• επιδότηση της  μετατροπής απλών ανοικτών τζακιών σε ενεργειακά
• διεύρυνση της πρόσβασης των νοικοκυριών σε προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας (θερμομόνωση σπιτιών)
• διεύρυνση των κριτηρίων πρόσβασης στα επιδόματα θέρμανσης με πετρέλαιο και επιτάχυνση των διαδικασιών έγκρισης από τις αρμόδιες υπηρεσίες
• έλεγχος ποιότητας και πιστοποίηση των μπρικετών και των πέλετς βιομάζας, καθώς και των συσκευών καύσης τους
• αύξηση των ελέγχων από τη δασοφυλακή για την αντιμετώπιση της παράνομης υλοτομίας

Η προστασία της δημόσιας υγείας από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι βασική υποχρέωση της πολιτείας και δεν θα πρέπει να υποβαθμίζεται ακόμη και σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

Οδηγίες προς το ευρύ κοινό

ΟΡΘΗ ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΜΑΖΑΣ ΓΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΘΕΡΜΑΝΣΗ

Οικιακή καύση ξύλου

Το ξύλο και γενικά η βιομάζα (π.χ. πέλλετ) αποτελεί μία ανανεώσιμη πηγή ενέργειας με κόστος χαμηλότερο από εκείνο άλλων καυσίμων. Ωστόσο, αποτελεί μία σημαντική πηγή ρύπανσης της ατμόσφαιρας κατά τη χειμερινή περίοδο για τον λόγο  ότι χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλότερες εκπομπές σωματιδίων σε σύγκριση με το πετρέλαιο.  Έτσι, από τα διάφορες μεθόδους που χρησιμοποιούνται για θέρμανση, τη μεγαλύτερη εκπομπή μικροσωματιδίων  ανά μονάδα παραγόμενης θερμότητας έχει η καύση ξύλου σε συμβατικό τζάκι και ακολουθούν κατά φθίνουσα σειρά η καύση ξύλου σε ξυλόσομπα, η καύση ξύλου σε πιστοποιημένη ξυλόσομπα, η καύση ξύλου σε ενεργειακό τζάκι, η καύση πέλλετ, η καύση πετρελαίου και, τέλος, η καύση φυσικού αερίου που έχει σχεδόν μηδενικές εκπομπές. Επιπλέον, οι εκπομπές από καύση ξύλου χαρακτηρίζονται από ένα πλήθος από τοξικές, καρκινογόνες ή ερεθιστικές ενώσεις, όπως βενζο[α]πυρένιο, βενζόλιο, αλδεΰδες, φαινόλες, κ.ά.

Η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας επιδεινώνεται αισθητά όταν η καύση γίνεται σε ένα πυκνοδομημένο περιβάλλον, με μικρή δυνατότητα διασποράς των εκπομπών, και όταν επικρατούν δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες (άπνοια και θερμοκρασιακή αναστροφή).

Ο καπνός από την καύση ξύλου έχει  σοβαρές βραχυχρόνιες (αναπνευστικά και καρδιαγγειακά επεισόδια) και μακροχρόνιες επιδράσεις (αύξηση πρόωρης θνησιμότητας) στην υγεία. Ιδιαίτερα ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού είναι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι πνευμονοπαθείς και οι καρδιοπαθείς, αλλά και οι οικονομικά αδύναμοι που κατά κανόνα εκτίθενται σε υψηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Ακολουθούν βασικές πρακτικές οδηγίες προκειμένου οι πολίτες να κάνουν υπεύθυνη (δηλ. καθαρή και αποδοτική) χρήση ξύλου για θέρμανση και να περιορίσουν τη ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα, αλλά και του αέρα των εσωτερικών χώρων.

1. Χρήση κατάλληλων καυσίμων και συσκευών καύσης

• Να επιλέγετε πιστοποιημένες συσκευές καύσης, διότι εκπέμπουν 60% ως >70% λιγότερους ρύπους.
• Να ελέγχετε την ποιότητα των μπρικετών και των πέλετς της χρησιμοποιούμενης βιομάζας.
• Να χρησιμοποιείτε καθαρό, ξηρό ξύλο που έχει ξηραθεί για 6 τουλάχιστον μήνες. Να προτιμάτε το σκληρό ξύλο (δρυς, οξιά, ελιά, σημύδα, λεύκα, σφενδάμι, καρυδιά, κ.ά.) από το μαλακό (πεύκο, έλατο, κυπαρίσσι, κέδρος, κ.ά.) επειδή έχει μεγαλύτερη πυκνότητα, καίγεται πιο αργά και ομοιόμορφα και παράγει λιγότερο καπνό και περισσότερη θερμότητα.
• Σε καμία περίπτωση να μην χρησιμοποιείτε επεξεργασμένη ξυλεία ή άλλα  υλικά (π.χ. πλαστικά, ελαστικά, χαρτόνια, διαλύτες, σκουπίδια, κ.ά.) επειδή παράγονται εκπομπές ιδιαίτερα επικίνδυνες για την υγεία.
• Να αποφεύγετε τη φωτιά που σιγοκαίει επειδή παράγει μικρότερη ποσότητα θερμότητας και μεγαλύτερες ποσότητες τοξικών ρύπων, όπως π.χ. μονοξειδίου του άνθρακα. Χρησιμοποιείστε τους αεραγωγούς για να διατηρήσετε μια λαμπερή φωτιά.
• Μην σβήνετε το τζάκι με νερό.
• Να αποφεύγετε την ταυτόχρονη λειτουργία απορροφητήρα και τζακιού στον ίδιο χώρο.

2. Επιθεώρηση και συντήρηση καμινάδας

• Έλεγχος της καμινάδας για εκπομπή μαύρου καπνού. Η σωστή καύση παράγει μόνο ένα λεπτό θύσανο λευκού ατμού. Όσο πιο μαύρος και πυκνός είναι ο καπνός, τόσο περισσότεροι ρύποι εκπέμπονται και τόσο περισσότερο ξύλο καταναλώνεται.
• Τακτική, σε ετήσια βάση, συντήρηση της καμινάδας για αποφυγή διαφυγών ρύπων και κινδύνου ανάφλεξης.

2. Απόδοση - Οικονομία

• Επιλογή συσκευής υψηλής απόδοσης. Οι σόμπες που καίνε pellet ξύλου θεωρούνται ως οι πλέον αποδοτικές με απόδοση >80%.
• Με κατάλληλη θερμομόνωση του σπιτιού επιτυγχάνεται επίσης εξοικονόμηση καυσίμου.

3. Περιορισμός της ρύπανσης του αέρα εσωτερικών χώρων

• Μετατροπή των απλών ανοικτών τζακιών σε ενεργειακά ή χρήση συσκευών που εισάγουν εξωτερικό αέρα για τη φωτιά και την απαγωγή των καυσαερίων.
• Τακτικός φυσικός εξαερισμός των εσωτερικών χώρων.